موقعیت جغرافیایی و طبیعی نیشابور

  

پیشینه تاریخی شهرستان:​

استاد بدیع‌الزمان فروزانفر

پرچم‌داری نیشابور:

شهر قلمدان های زرنگار:

استاد محمد رضا حکیمی

شهری پرشکوه و نازنین و پر خاطره و باور از بخور یادها:

    "کمتر شهری در سراسر ایران می‌توان یافت که به اندازه نیشابور عبرت انگیز و پرخاطره و بارور باشد شهر پرشکوه و نازنیین که روزگار مانند پهلوان تراژدی بزرگ‌ترین عزت‌ها و بزرگ‌ترین خواری‌ها را بر او آزموده است...
     خیام که نامدارترین سراینده با اعتبار دنیاست گویی تقدیر خواسته است که نیشابور تجسمی از شهرهای او باشد گویی شهری با آن همه رونق و زیبایی و غنا به ویرانه‌ای پهناور تبدیل شده است تا در تأیید آنچه او گفته بود بینه‌ای قرار گیرد.
مغولان پس از تسخیر و قتل و عام نیشابور آب بر شهر بستند و آن را یکسره خراب کردند. شهر فرو ریخت و در زیر پوششی از خاک پنهان شد."                          

دکتر محمد اسلام ندوشن

نیشابور شهر امام الحرمین:

پروفسور هانری کوربن

نیشابور زادگاه اولین مدارس

نیشابور شهری با ابعاد فرهنگی حیرت انگیز

     نیشابور دوران بوسعید یکی از بزرگ‌ترین شهرهای مشرق زمین که به گفته خلیفه نیشابوری 47محله که یکی از محله‌های آن محله جولاهگاهان که خود دارای سیصد کوچه بوده که بعضی از محلات آن محله جور و محله منیشک و محله حیره می‌توان اشاره کرد. در این شهر مجموعه‌هایی که شهر بزرگ از قبیل بازارها و میدان‌ها و مدارس و مساجد و خانقاه‌ها و گورستان‌ها و کتابخانه‌ها حتی کلیسا و کنشت وجود داشته است. میدان‌های اصلی عبارتند از میدان زیاد منسوب به زیاد بن عبدالرحمن و میدان حسن بن معاذ دو مربعه اصلی به نام مربعه بزرگ و مربعه کوچک در شهر وجود داشته است. محلات قدیم نیشابور عبارت از محله شاهنبر در بالای شهر و محله فزو محله نصراباد و محله ملقاباد و محله رمجار که در بالای آن مسکن مسلم بن حجاج قشیری بوده است. محله باغ‌الرازیین و محله باب ابی‌الاسود و محله‌دار ابجرد که پیوسته صحرا بوده است. محله جوری و حاط سلمه و محله تلاجرد مزار امام‌الحرمین جوینی و امان‌زاده محروق قرار داشته است از همه مهم‌تر محله حیره که کهن دژ و جای قبر دقاق و قشیری و محمد بن یحیی که در قبله آن تعیین کرده‌اند. محله دیگر شادیاخ است قبر عطار و به روایتی قبر مجدالدین بغدادی در آنجا بوده است. در داخل شادیاخ محله محمدآباد قرار داشته از محلات دیگر محله باب عزره که سکه خدام در آن قرار داشته است. در این عهد بازار نیشابور به صورت سرپوشیده بود. مساجد بسیاری از جمله مسجد عتیق و جامع منیعی مسجد مطرز و مسجد رمجار و مسجد چار سوی و .. می‌توان نام برد.
      شهر نیشابور از دیرباز به سبقت در تأسیس مدارس خصوصی شهر داشته و مردم ادب دوست و دانش پرور این خطه به تحصیل دانش علاقه فراوان داشتند. به گفته ابن سبکی (نیشابور از مهم‌ترین بزرگ‌ترین شهرهای اسلامی بوده و پس از بغداد در بین همه شهرهای بزرگ اسلامی بی‌مانند بوده است.)

استاد عبدالرحیم غنیمه

نژاد مردم نيشابور

     قبل از ورود آريائي‌ها مشخص نبود كه چه اقوامي در آن سكونت داشته‌اند اما هنگام ورود قوم آريائي به ايران تيره‌اي از آنان به نام پارت‌ها (اقوام زاهه) در منطقه خراسان و نيشابور سكونت گزيده و به آبادي و عمران آن پرداخته‌اند اين اقوام قبل از تسلط اسلام چندان، با اقوام همسايه در نياميختند ولي پس از آن با موقعيت خاص نيشابور اين سرزمين مورد توجه اعراب قرار گرفت و عده از عساكر عرب در آن مسكن گزيدند. پس از آن جمعيت‌ها و اقوام ساكن در نيشابور يا همواره مورد توجه و هجوم اقوام مختلف همچون تركان غز ’تركمن‌ها ’ازبكان مغولان’ تيموريان و افغان‌ها قرار گرفته و موجب آميختگي نژادهاي مختلف در اين شهر شد و يا توسط زلزله‌هاي مكرر و بنيان كن، جمعيت‌هاي بزرگ نيشابور به كام مرگ رفته و جوامع و گروه‌هاي جديدي جايگزين آن‌ها گرديدند.
     به طور كلي تركيب قومي شهرستان نيشابور در حال حاضر از اختلاط اقوام فارس ’ترك’ كرد و بلوچ تشكيل شده است و تنها مي‌توان از لحاظ زباني اين تركيب را شامل: 89% فارس زبان ’02/10% فارس زبان ’6%كرد زبان و 2%بلوچ زبان مشخص نمود.
 

زبان و دين مردم شهرستان نيشابور        

     مردم نيشابور داراي زبان فارسي با گويش محلي مي‌باشند كه براي ناآشنايان به لهجه نيشابوري درك و فهميدن آن مشكل نيست. با زباني بسيار نزديك به زبان رسمي دري با تركيباتي مشحون از واژه سره و ناب فارسي گويش نيشابوري را تشكيل داده است. اقوام ترك شهرستان زبان اجدادي خود را حفظ و با يكديگر به تركي خاصي كه خيلي به فارسي نزديك و از تركي ساير نقاط چون آذربايجان فاصله گرفته  گفت و گو مي كنند ولي زبان غالب آن ها فارسي است. كردهاي شمال شهرستان نيز مانند ترك ها با يكديگر به كردي سخن مي گويند؛ اما در اجتماع به فارسي تكلم مي كنند. دين مردم نيشابور– اسلام و مذهب آن ها شيعه اثني عشري است. حدود 81/99% را مسلمانان 3% را زرتشتيان و 16% را پيروان ديگر اديان تشكيل مي دهند كه مهم‌ترينشان فرقه اسماعيليه است كه در روستاهاي داغي فردوس و ديزباد عليا ساكن مي باشد.
 

وجه تسميه نيشابور

      در كتيبه شابور اول در كعبه زرتشت 462م. به عنوان يكي ديگر از قديمي‌ترين سندهاي ثبت شده از اين شهر به نام (تمام اپار خشتر ياد شده است.) ابر شهر نيز نام قديمي تر شهر نيشابور بوده كه به شكل هاي اپر شهر- آبر شهر (بر شهر) و (ابر شهر) آمده است. ابر شهر گاهي به يكي از استان هاي خراسان و گاه به ناحيه و شهر نيشابور اطلاق شده است. برخي ابر شهر را از ريشه (اپرناك يا اپر شهر) گرفته اند كه مربوط به سكونت و حضور عشاير اپرني از اقوام داهه (از بنيانگذاران حكومت اشكاني و اسلاف پات‌ها) بوده است نظريه ديگر در باره نام ابر شهر با در نظر گرفتن ابر به معني بالا، بالاشهر، شهر بالا به دست مي‌آيد. مانند ابرده يعني ده بالا. نام اپر شهر بر روي سكه فرهاد دوم اشكاني (128 تا 138 قبل از ميلاد) ضرب شده است كه قديمي‌ترين سند در اين زمينه است. استفاده از واژه‌هاي ابر شهر در كنار نيوشاپور در دوره ساساني نيز معمول بوده است بطوري كه براي نمونه بر روي سكه‌هاي پيروز ’ بهرام چوبين ًخسرو اول و همچنين در سكه‌اي كه تصوير قبل ساساني را نشان مي‌دهد نام ابر شهر ديده مي‌شود. در زبان كنوني نام اين شهر نيشابور و در عربي نيسابور تلفظ مي شود كه برگرفته از كلمه نيوه شاه پور يعني كار نيك شاپور ساساني مي باشد.
 

ویژگی های جمعیتی

• براساس سرشماری سال 90 جمعیت شهرستان نیشابور: 433105 می باشد که 129054 خانوار را تشکیل می دهند.
• جمعیت شهر نیشابور نیز 239185 نفر بر اورد شده است.
• رشد جمعیت 2.0
• تراکم جمعیت 6000نفر در کیلومترمربع

بافت فعلی شهر نیشابور

• انواع
• عناصر کالبدی

آینده‌نگری و پیش بینی بافت شهر

     بافت تاریخی محدوده درون برج‌ها و باروها را می گویند با توجه به این تعریف محدوده بافت تایخی شهر نیشابور را می توان به این نواحی اختصاص داد:

1. دروازه باغات (پاچنار) در سمت غرب. محل کنونی: خیابان امام نرسیده به میدان امام گوشه میدان باغات
2. دروازه مشهد در سمت شرق. محل کنونی: خیابان امام نرسیده به میدان خیام
3. دروازه ارگ در سمت شمال. محل کنونی: خیابان فردوسی شمالی نرسیده به بلوار امام رضا
4. دروازه عراق در سمت جنوب. محل کنونی: خیابان فردوسی جنوبی نرسیده به میدان فردوسی

     به گفته‌ی کارشناسان میراث فرهنگی و شواهد موجود 80% بافت تاریخی تخریب شده است و تنها چند بنای مهم و قدیمی از جمله مسجد و بازار قدیمی باقیمانده که آنها نیز مرمت شده‌اند. بافت این محدوده به شکل تلی است و کاربری‌های غالب آن، مسکونی با میزان 90% بیشترین کاربری را دارد و تجاری و خدماتی هم می باشد و رشد نامنظم بافت در همه جا مشهود است.

بافت قدیمی

• آن قسمت از شهر است که در اطراف بافت تاریخی شهر در حدفاصل گذر از شهرنشینی آرام به شهرنشینی سریع از دهه اول قرن (14هـ.ش) شکل گرفت. این محدوده از شهر از زمان پهلوی اول به بعد شروع به رشد و توسعه نمود و خیابان‌های امام و فردوسی به دستور رضا خان ساخته شدند.

• کاربری‌های این بافت عبارت اند از: مسکونی، تجاری، آموزشی، بهداشتی، درمانی، انتظامی، خدماتی، تفریحی، ورزشی، مذهبی و... که بیشترین کاربری آن متعلق به بخش مسکونی است.
   

• بافتی است که از سال 1300 تا 1340 از دیدگاه جغرافی‌دانان شکل پذیرفته است بافت میانی حدفاصل بافت قدیمی و شهرک‌های تازه ساخته شده را تشکیل می دهد که حد فاصل: میدان آزادی تا میدان بسیج که شامل میدان گل ها و خیابان هفده شهریور می شود.
   

بافت جدید

     بافتی که از سال 1340 به بعد در اطراف بافت قدیمی و میانی با تغییر و تحولات در اوضاع اجتماعی و اقتصادی و گسترش تکنولوژی‌های جدید شکل گرفت. این بافت در سمت شمال بعد از کمربندی مشهد_تهران شامل شهرک فرهنگیان و بهداری و قدس و بسیج و به طور کلی ساخت شهرک‌ها از سال 1385 به بعد آغاز گردید.
 

کاربـری ها:

1. مسکونی
2. آموزشی (دانشگاه آزاد، پیام نور، هنر)
3. اداری (اداره آبفا)
4. فضای سبز (بوستان لاله)
5. نیروی انتظامی
6. ورزشی (مجتمع ورزشی انقلاب)
7. درمانی (بیمارستان حکیم)

     آنچه موجب کندی پیشرفت و افزایش تنگناهای این شهر می شود مربوط به برنامه‌های پس از دهه ی 1360 و بیش از همه نبود فرآیند برنامه‌ریزی و ناکافی بودن مدیریت متمرکز شهری است از طرفی در طول 25سال، سازمان‌هایی در طول اداره شهرداری ایجاد شدند که اغلب بدون هماهنگی با شهرداری اقدام به انجام کارهای عمرانی شهر می نمایند چنین اقداماتی به حاشیه نشینی و یا عدم توجه به نوع کاربری اراضی بیشتر دامن می زند.
 

شاخص های تفکیک بافت شهری نیشابور

1. زمان
2. عناصر کالبدی (قلعه. خندق. دیوار)
3. مصالح ساختمانی و عصر ساختمان ها
4. بافت ارگانیک_شعاعی (کوچه های نامنظم تنگ و تاریک)
5. نوع معماری

عوامل موثر در رشد شهر

1. رشد طبیعی جمعیت شهری
2. مهاجرت روستاییان به شهر
3. ادغام روستاهای اطراف شهر نیشابور بر اثر رشد شهری

بافت فعلی شهر به طور کلی: